Pierwsze na terenie Polski szczątki człowieka neandertalskiego
Pierwsze na terenie Polski szczątki człowieka neandertalskiego odkryli naukowcy z Zakładu Archeologii Instytutu Historii i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Szczecińskiego pod kierunkiem dra Mikołaja Urbanowskiego. Wewnątrz jaskini Stajnia w Jurze Krakowsko-Częstochowskiej (pow. Myszków) badacze znaleźli trzy zęby trzonowe.
Jak dotąd najstarsze szczątki ludzkie z terenu Polski datowane były na
czasy górnego paleolitu, czyli były kilkadziesiąt tysięcy lat młodsze.
Opisywane tu znaleziska pochodzą z warstw środkowopaleolitycznych.
„Najcenniejszym odkryciem z badanej przez nas jaskini są 3 zęby
trzonowe. Znalezisko zdawałoby się niewielkie, ale z badawczego punktu
widzenia bezcenne. Dotychczas na terenie Polski nie znaleziono bowiem
żadnych szczątków neandertalczyka” – wyjaśnia dr Urbanowski.
Dodaje, że ze znalezionych zębów naukowcy odczytali mnóstwo informacji.
„Ustaliliśmy, że należą do trzech różnych osobników, z których jeden
był w wieku młodocianym. Neandertalskie pochodzenie zębów potwierdził
geologiczny i archeologiczny kontekst znaleziska, pozwalający datować
je na początek ostatniego zlodowacenia, czyli około 100-80 tys. lat
temu” – wyjaśnia.
Istotne były tu również badania antropologiczne, przeprowadzone przez
dr. Pawła Dąbrowskiego i dr Wiolettę Nowaczewską z Uniwersytetu
Wrocławskiego.
Dwa zęby znaleziono w obrębie obiektu, który – jak przypuszczają
badacze – jest pozostałością podłużnej jamy, ulokowanej pod ścianą w
głębokiej części jaskini. Zdaniem naukowców, nie można wykluczyć, że
natrafiono na pewną formę rytuału pogrzebowego neandertalczyków.
„Jeśli dalsze badania to potwierdzą, waga odkrycia jeszcze wzrośnie.
Wygląda na to, że o zwyczajach neandertalczyków wiele się jeszcze
dowiemy” – uważa kierownik badań.
Naukowcy poddali jeden z zębów badaniom genetycznym, które z uwagi na
znaczny wiek znaleziska nie dostarczyły identyfikujących fragmentów
DNA. Zasugerowały jednak neandertalskie pochodzenie i pozwoliły
ustalić, że zmarły był mężczyzną.
Badania genetyczne szczątków ludzkich prowadzili dr Anna
Sadakierska-Chudy i prof. Tadeusz Dobosz z wrocławskiej Akademii
Medycznej, we współpracy z Instytutem Maxa Plancka w Lipsku
„Za pomocą aparatury rentgenowskiej przebadano budowę wewnętrzną zęba,
a powierzchnie analizowano pod skaningowym mikroskopem elektronowym.
Wśród wielu cennych dla nauki informacji, pojawiła się też ciekawostka:
okazało się, że nasi neandertalczycy dbali o higienę jamy ustnej: na
jednym z zębów znaleźliśmy ślady używania wykałaczek!” – mówi dr
Urbanowski.
W jaskini odkryto również bogate ślady osadnictwa neandertalskiego w
postaci narzędzi krzemiennych i szczątków upolowanych przez nich
zwierząt, w tym niedźwiedzia jaskiniowego. Naukowcy natknęli się też na
ślady obróbki poroża reniferów, oraz na skład brył krzemiennych,
przygotowanych do wytwarzania narzędzi.
Znalezisko w postaci zębów neandertalczyków jest dla archeologów
wyjątkowe – to najstarsze pozostałości ludzkie w Polsce, a przede
wszystkim – pierwsze szczątki neandertalczyków w tej części Europy.
Mimo, że obecnie naukowcy na świecie rozpoznali szczątki wielu
osobników, większość tych znalezisk pochodzi z zaledwie kilku rejonów
Eurazji. W Polsce, choć badania w prowadzone są od 150 lat, znajdowano
dotąd tylko narzędzia krzemienne i kości upolowanych zwierząt.
Jak wyjaśnia dr Urbanowski, neandertalczycy zamieszkiwali Europę w
epoce lodowcowej na długo przed przybyciem ludzi współczesnych. Wbrew
obiegowym opiniom nie mieszkali na stałe w jaskiniach, ale chętnie
wykorzystywali je jako tymczasowe schronienia podczas swoich wędrówek.
Byli dobrze przystosowani do życia w surowych warunkach epoki
lodowcowej. Umieli wytwarzać narzędzia z krzemienia, drewna i rogu.
Sprawnie posługiwali się ogniem i mieli swoje życie duchowe. Troszczyli
się o bliskich i potrafili opiekować się chorymi współtowarzyszami,
choć niektóre grupy neandertalczyków miały też ciemną stronę –
praktykowały kanibalizm.
„Wbrew wcześniejszym poglądom naukowców, nie byli prymitywnymi
małpoludami – ich kultura nie ustępowała kulturze naszych bezpośrednich
przodków, żyjących wówczas w Afryce i na Bliskim Wschodzie. Około 60-50
tysięcy lat temu w obu grupach widać przyspieszenie procesów
kulturowych, jednak ostatecznie to nasi przodkowie rozwijali się
szybciej i około 40 tysięcy lat temu zajęli duże obszary Europy.
Neandertalczycy, spychani w odległe części kontynentu, znikają na
zawsze ok. 10 tysięcy lat później” – podsumowuje dr Urbanowski.
Wstępne wyniki badań polskich naukowców są na tyle obiecujące, że ich
publikacji podjęło się prestiżowe europejskie czasopismo naukowe
„Naturwissenschaften”.
Jaskinia, w której natrafiono na cenne szczątki jest położona w paśmie
ostańców wapiennych. Interdyscyplinarne badania archeologiczne są tu
prowadzone od roku 2006. Poza archeologami z Uniwersytetu
Szczecińskiego w pracach uczestniczą naukowcy z Uniwersytetu
Wrocławskiego, Państwowego Instytutu Geologicznego i Polskiej Akademii
Nauk (PAN). Badania wspiera fundacja Elementarz. Z archeologami
współpracują też właściciele terenu, przy którym jest położona
jaskinia, rodzina państwa Laseckich.
Szymon Zdziebłowski