Żmigród


Żmigród (niem. Trachenberg, dawna polska nazwa: Straburek[3] lub Stramburek[4]) – miasto w woj. dolnośląskim, w powiecie trzebnickim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Żmigród, leży nad rzekami Baryczą i Sąsiecznicą.

Położenie

[edytuj | edytuj kod]

Według danych z 1 stycznia 2023 r. powierzchnia miasta wynosiła 9,49 km²[1] (579. miejsce w kraju).

Obszar miasta jest położony na wysokości od 85 do 103 m n.p.m.[potrzebny przypis]

Żmigród historycznie leży na Dolnym Śląsku. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. wrocławskiego, obecnie jest jednym z miast aglomeracji wrocławskiej.

Nazwa miasta składa się z dwóch polskich słów żmija oraz gród i oznacza „gród żmij[5]. Wywód ten przedstawił śląski pisarz Konstanty Damrot w swojej pracy o znaczeniu nazw na Śląsku wydanej w Bytomiu w 1896. Zanotował on nazwę miasta w polskim brzmieniu „Żmijgród” podając jej znaczenie „von żmija – Schlange und gród – Burg[5]. Pogląd ten podzielał również polski językoznawca Stanisław Rospond[6]. Niektórzy utożsamiają nazwę żmija ze staropolskim określeniem smoka, którego wizerunek utrwalono w herbie miasta.

Pierwsze zanotowane nazwy miejscowości pochodzą z bulli wrocławskiej z 1155, gdzie jest mowa o villa super vadum Zunigrod[7]. Nazwę Smigrod notowano również w łacińskim dokumencie z 1228. Konstanty Damrot podaje również dwie kolejne nazwy wynotowane ze średniowiecznych dokumentów gdzie miejscowość wymieniona jest w 1245 Zmigrod oraz z 1358 Smigrod[5]. Niemcy początkowo zgermanizowali nazwę na „Schmiegrode[5], a później na „Trachenberg”. W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińską nazwę: Trachenberga[8].

Niemcy wywodzili nazwę miasta od średnio-wysoko-niem. Trache, od którego pochodzi niem. Drache, oznaczające smoka + berg = góra (częste w niemieckich nazwach miejscowych), dosłownie przetłumaczyć można by na smoczą górę powołując się na nazwę Trachenberg z (1322).

Historia

[edytuj | edytuj kod]
Wieża zamkowa w Żmigrodzie

Najstarsze źródła mówią o osadzie istniejącej w III okresie epoki brązu. Pierwsze wzmianki pojawiają się w bulli papieża Hadriana IV z 1155. Obecne miasto zostało ulokowane przez Henryka III Białego w 1253 nad brzegami Baryczy, w miejscu, gdzie brodem przekraczano rzekę (obecny Żmigródek). Nowa osada powstała, naprzeciw dawnej osady słowiańskiej Zunigrod. Gród został ufortyfikowany, otoczony solidną palisadą, wałem i fosą, zbudowano dwie bramy, które zlikwidowano dopiero w 1819. Od południa była to Brama Wrocławska, od północy Brama Polska. W latach 1294–1312 miasto było własnością księstwa głogowskiego, a następnie oleśnickiego. Po wygaśnięciu linii książąt oleśnickich w 1492 przeszło we władanie króla czeskiego Władysława Jagiellończyka, który dwa lata później sprzedał je z okolicznymi dobrami Zygmuntowi Kurzbachowi, powstał wówczas baronat żmigrodzki[9].

W 1560 wzniesiono nowy zamek z wieżą, później modernizowany, który w czasie wojny trzydziestoletniej był kilkakrotnie oblegany. Od 1592 Żmigród należał do Schaffgotschów, od 1641 do Hatzfeldtów. W 1642 zamek został zdobyty przez wojska szwedzkie pod dowództwem gen. Lennarta Torstenssona[10]. Szwedzi władali zamkiem do 1650. W tym czasie rozbudowano zamek. Następna rozbudowa miała miejsce w latach 1655–1657 z inicjatywy ówczesnego właściciela Żmigrodu, Melchiora von Hatzfeldta. W 1691 wzniesiono nowe fortyfikacje.

W połowie XVII wieku polsko-niemiecka granica językowa przebiegała niedaleko Żmigrodu, włączając miasto do terytorium o dominacji języka polskiego[11]. Miasto było niszczone przez wojny i pożary[9].

W 1813 w barokowym pałacu Hatzfeldtów doszło do spotkania króla Prus Fryderyka Wilhelma III z cesarzem Rosji Aleksandrem I, podczas którego podpisano protokół trachenberski(inne języki) (żmigrodzki), którego celem było ostateczne pokonanie Napoleona Bonapartego[12][10].

23 stycznia 1945 sowiecki XI Korpus Pancerny 4 Armii Pancernej gen. Dmitrija Leluszenki zdobył Żmigród broniony przez garnizon niemiecki. Miasto zostało zniszczone z wyjątkiem zamku, który został podpalony już po zakończeniu walk. Miasto zostało przyłączone do Polski, zaś jego dotychczasowa ludność wysiedlona do Niemiec.

W 1996 uruchomiono Tor doświadczalny Instytutu Kolejnictwa, na który wjeżdża się ze stacji Żmigród.

Gospodarka

[edytuj | edytuj kod]
Stacja kolejowa w Żmigrodzie

W okresie PRL w mieście funkcjonowało szereg zakładów produkcyjnych w tym m.in. roszarnia lnu oraz filia wrocławskiego „Pafawagu[13]. Po transformacji ustrojowej część zakładów postawiona została w stan upadłości.

Turystyka

[edytuj | edytuj kod]

Żmigród należy do Stowarzyszenia Gmin Turystycznych Wzgórz Trzebnickich i Doliny Baryczy, które promuje lokalne atrakcje i zachęca turystów do korzystania ze szlaków rowerowych, pensjonatów, restauracji, kąpielisk, basenów, łowisk wędkarskich i innych atrakcji turystycznych.

Zabytki

[edytuj | edytuj kod]
Ruiny pałacu Hatzfeldtów
Kościół pw. Świętej Trójcy, z 1599
Poewangelicki kościół filialny pw. Stanisława Kostki, z lat 1854–1861

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[14]:

inne zabytki:

  • wieża ciśnień
  • nadbarycki park z cennym starodrzewem
  • figura św. Jana Nepomucena
  • kapliczka
  • zabytkowe kamieniczki
  • kolumna Maryjna.

Wspólnoty wyznaniowe

[edytuj | edytuj kod]

Demografia

[edytuj | edytuj kod]

Piramida wieku mieszkańców Żmigrodu w 2014 roku[17].

Administracja

[edytuj | edytuj kod]

Miasto należy do Związku Miast Polskich.

Współpraca międzynarodowa

[edytuj | edytuj kod]

Miasta i gminy partnerskie:

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b GUS, Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2023 roku [online], stat.gov.pl [dostęp 2023-08-15]  (pol.).
  2. Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2023-12-13]  (pol.).
  3. Straburek, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 379 .
  4. Wilh.W. Pokorny Wilh.W., AdamA. Tomaszewski AdamA., Mapa Polski, Lwów: Księgarnia Polska Bernarda Połonieckiego, 1921 . Brak numerów stron w książce
  5. a b c d Konstanty Damrot: Die älteren Ortsnamen Schlesiens, ihre Entstehung und Bedeutung: mit einem Anhange über die schlesisch-polnischen Personennamen: Beiträge zur schlesischen Geschichte und Volkskunde. Beuthen: Verlag von Felix Kasprzyk, 1896, s. 188.
  6. Stanisław Rospond, Słownik etymologiczny miast i gmin PRL, Wrocław 1984, s. 460.
  7. Henryk Łowmiański. Przemiany feudalne wsi polskiej do 1138 r.. „Przegląd Historyczny”. 1974 (tom 65 zesz. 3). s. 453. ISSN 0033-2186. (pol.). 
  8. Detlef Haberland: Die „Silesiographia” und „Breslo-Graphia” von Nicolaus Henel von Hennenfeld. Arkadiusz Cencora, Diana Codogni-Łańcucka. Wrocław: Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, 2011, s. 181. ISBN 978-83-910595-2-4.
  9. a b JanuszJ. Czerwiński JanuszJ., RyszardR. Chanas RyszardR., Dolny Śląsk - przewodnik, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka, 1977, s. 439 .
  10. a b Izabela Kaczyńska, Tomasz Kaczyński: Polska. Najciekawsze zamki. Warszawa: Sport i Turystyka, 2001, s. 59. ISBN 83-7200-871-X.
  11. DorotaD. Borowicz DorotaD., Mapy narodowościowe Górnego Śląska od połowy XIX wieku do II Wojny Światowej, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2004, s. 33, ISBN 83-229-2569-7, OCLC 69318732 .
  12. Żmigród. Protokół trachenberski. polskaniezwykla.pl. [dostęp 2012-02-16].
  13. Praca zbiorowa: Hasło Żmigród w: Mały przewodnik po Polsce. Warszawa: 1980, s. 353.
  14. Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 181. [dostęp 2014-02-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-27)].
  15. Tablica nad wejściem do wieży.. [dostęp 2023-08-29]. (pol.).
  16. Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2014-06-04] .
  17. Żmigród w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-06] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
  18. zmigrod.com.pl.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Na podstawie artykułu: "Żmigród" pochodzącego z Wikipedii
Oryginał | Edytuj | Historia i autorzy | GNU FDL