Giganci historii

Giganci historii – polski teleturniej emitowany w latach 2020–2024 na antenie TVP Historia, szczegółowo sprawdzający wiedzę uczestników z poszczególnych dziedzin historii. Jest to pierwszy teleturniej tej stacji^[2]. Jego prowadzącymi byli Przemysław Babiarz i Maciej Kurzajewski^[2][3] (pojawiali się w nim na zmianę^[4]).

Do gry przestępuje pięciu uczestników, mierzą się oni ze sobą w czterech rundach^[5].

W sytuacjach spornych lub niejasnych decyzję o uznaniu odpowiedzi podejmują eksperci – zaproszeni do studia profesorowie oraz doktorowie. Pieczę nad prawidłowym przebiegiem gry we wszystkich odcinkach sprawował prof. dr hab. Janusz Odziemkowski^[6].

Prowadzący zadaje wszystkim graczom osiem pytań (w drugiej serii osiem lub dziesięć, w pierwszej zaś siedem pytań^[b]) z czterema wariantami odpowiedzi. Udzielać odpowiedzi – poprzez wciśnięcie odpowiedniego przycisku – można od chwili pojawienia się pytania z podpowiedziami do momentu, w którym upływa pięć sekund po zakończeniu czytania treści przez prowadzącego^[7]. Poprawna odpowiedź nagradzana jest dziesięcioma punktami, błędna zaś nie przynosi zysku^[5]. Wszyscy gracze przechodzą dalej^[5].

Znaczenie ma nie tylko liczba poprawnych odpowiedzi, ale również szybkość ich udzielania – rozstrzyga ona bowiem kolejność w rankingu, która może okazać się istotna w następnej rundzie (stąd nazwa rundy)^[5]. Jeśli kolejności nie da się ustalić ze względu na taki sam czas udzielania odpowiedzi, wówczas rzuca się monetą^[5].

Każdy gracz odpowiada na trzy pytania. Uczestnik może wybrać stawkę, o którą będzie walczyć: dziesięć punktów lub dwadzieścia punktów (wtedy pytanie jest nieco trudniejsze^[8]) oraz numer pytania^[5]. Po przeczytaniu przez prowadzącego pytania zawodnik ma pięć sekund na udzielenie odpowiedzi^[5]. Za dobrą odpowiedź wzbogaci się o dziesięć lub dwadzieścia punktów (w zależności od wyboru), a za złą – nie otrzyma nic^[5].

Po tym etapie odpada zawodnik z najmniejszą liczbą punktów, a w przypadku remisu decyduje rezultat rundy pierwszej^[5].

Nietypową cechą trzeciej rundy jest fakt, że pytania do niej układają przed nagraniem zawodnicy^[5]. Każdy z nich w porozumieniu z jury konkursu wybiera trzy pytania (jedno łatwe, jedno średnio trudne i jedno trudne – zasada stopniowania wprowadzona po kilku seriach) i umieszcza je w kopertach z numerami 1, 2 i 3^[5].

W czasie gry autor pytań (uczestnik) ma prawo do rozdzielenia ich pomiędzy swoich rywali, tzn. wskazania, który uczestnik odpowie na pytanie z koperty nr 1, który odpowie na pytanie z koperty nr 2, i który z koperty nr 3^[5]. Tym sposobem każdy zostanie wyznaczony do odpowiedzi trzykrotnie. Po przeczytaniu pytania wyznaczony uczestnik ma piętnaście sekund na podanie odpowiedzi^[5]. Jeśli odpowiadający udzieli poprawnej odpowiedzi, to otrzyma dziesięć punktów, ale jeśli się pomyli lub nie odpowie w ogóle – dziesięć punktów trafi do autora pytania^[5], chyba że ten nie będzie w stanie przywołać poprawnej odpowiedzi na ułożone przez siebie pytanie, wtedy dziesięć punktów przepada (tę zasadę wprowadzono w siódmej serii^[9]).

Po tej rundzie ponownie odpada uczestnik, który ma najmniej punktów, a w przypadku remisu pod uwagę bierze się wynik rundy drugiej^[5].

W grze pozostają trzy osoby^[5].

Zasady obowiązujące w seriach 1–10: Każdy finalista usłyszy pytanie ułożone przez eksperta^[5]. Gracz wybiera, czy chce dostać pytanie za trzydzieści, za sześćdziesiąt, czy za sto punktów^[7]. Na odpowiedź ma piętnaście sekund^[7]. Błędna odpowiedź lub jej brak nie są karane (uczestnik pozostaje z tym, co miał)^[7]. Osoba, która na koniec gry będzie miała najwięcej punktów, zdobywa tytuł Giganta Historii oraz nagrodę główną – 20 000 złotych^[5].

Rozgrywana wtedy, gdy remis uniemożliwia wyłonienie jednego zwycięzcy^[5]. Może do niej trafić dwoje lub troje graczy^[5]. Odbywa się metodą „nagłej śmierci”: prowadzący zadaje pytanie, a uczestnicy zgłaszają się do odpowiedzi, wciskając przycisk; poprawna odpowiedź oznacza zwycięstwo, a błędna – eliminację z gry i zwycięstwo rywala (w przypadku gry dwóch zawodników; jeśli jednak gra troje, to po błędzie pojawia się kolejne pytanie)^[5].

Uwagi:

• 25 czerwca 2022 przerwano emisję ósmej serii teleturnieju (nadawszy pięć odcinków tej serii) i dokończoną ją po przerwie wakacyjnej^[12].
• Wiosną 2023 roku odcinki dwunastej serii nie ukazały się dopiero po emisji wszystkich wydań jedenastej serii (w kwietniu i maju emisja nie po kolei), dlatego w daty tabeli przyporządkowano zbiorczo do obu serii. W analogiczny sposób pokazano dwie kolejne serie.

Wybrane inne kanały dystrybucji

Kolejne odcinki teleturnieju nadawca udostępniał ponadto za pośrednictwem Internetu – w serwisie TVP VOD (w momencie rozpoczęcia, w trakcie lub po zakończeniu ich pierwszej emisji telewizyjnej bądź w momencie planowego rozpoczęcia ich pierwszej emisji telewizyjnej^[e]) oraz na kanale TVP Historia 2.

Na podstawie bieżącego programu dla prasy Telewizji Polskiej oraz informacji o eliminacjach.

Lista odcinków według kolejności emisji:

1. Bitwa Warszawska;
2. Bitwa o Anglię;
3. Narodziny Solidarności;
4. Kampania polska 1939;
5. Giganci starożytności;
6. Władysław Łokietek;
7. Leopold Tyrmand i jego epoka;
8. Bitwa pod Kłuszynem;
9. Wojna Rosji bolszewickiej z Polską;
10. Jan Paweł II – życie i pontyfikat;
11. Sarmatyzm. Kultura polskiej szlachty XVI i XVII wieku;
12. Polscy geniusze i wynalazcy XIX i XX wieku;
13. Ignacy Jan Paderewski – ojciec Niepodległej;
14. Generał Władysław Anders i 2 Korpus Polski;
15. Tadeusz Kościuszko – bohater dwojga narodów;
16. Powstanie listopadowe i Wielka Emigracja;
17. Hetman Stanisław Żółkiewski;
18. 13 grudnia 1981 – przyczyny i skutki stanu wojennego;
19. Grudzień 70;
20. Wawel królów polskich – od Bolesława Szczodrego do Zygmunta III^[f];
21. Bohaterowie polskiego podziemia okresu II wojny światowej i pierwszych lat po jej zakończeniu;
22. Rewolucja kulturalna, obyczajowa i społeczno-polityczna końca lat 60.;
23. Napoleon Bonaparte. Życie i wojny;
24. Egzamin z Trylogii Henryka Sienkiewicza;
25. Marian Hemar i jego epoka;
26. Świat w czasach Chrystusa;
27. Zbrodnia katyńska;
28. Początki państwa Piastów. Mieszko I i Bolesław Chrobry;
29. Powstania śląskie;
30. Konstytucja 3 maja;
31. Nowy ład w Europie – lata 1943–1948;
32. Józef Piłsudski. Życie i działalność;
33. Krzysztof Kamil Baczyński i jego pokolenie;
34. Krzysztof Kolumb – odkrycie Ameryki;
35. Upadek komunizmu w Europie;
36. Polscy olimpijczycy;
37. Stosunki polsko-węgierskie na przestrzeni dziejów;
38. Zakon krzyżacki;
39. Generał Stanisław Maczek. Życie i działalność;
40. Kardynał Stefan Wyszyński;
41. Syberia w czasach carskich. Miejsce zsyłki, miejsce odkryć;
42. Stanisław Lem. Życie i twórczość w czasach wyścigu na orbitę;
43. Powstanie warszawskie;
44. Jan III Sobieski. Panowanie w cieniu ekspansji tureckiej;
45. Dynastia Windsorów;
46. Dynastia Jagiellonów: Polska mocarstwem Europy;
47. Janusz Korczak. Życie i działalność;
48. Cichociemni. Elita polskiego podziemia;
49. Wojny polsko-tureckie w XVII wieku, czyli od Chocimia do Chocimia;
50. Wazowie. Szwedzka dynastia na polskim tronie;
51. Aleksander Wielki: podboje i ich skutki;
52. Historia polskiego himalaizmu;
53. Karnawał Solidarności. Bohaterowie i wydarzenia 1981 roku;
54. Powstanie wielkopolskie;
55. Wieki XI–XII: epoka krucjat;
56. Mikołaj Kopernik. Życie i dzieło;
57. Dowódcy Armii Krajowej;
58. Powstanie styczniowe;
59. Juliusz Cezar – życie i podboje;
60. Patroni Polski;
61. Architekci i geneza Holocaustu;
62. Stanisław August Poniatowski. Między polityką a kulturą;
63. „Kultura”, czyli emigracyjna enklawa wolnej Polski;
64. Polski wywiad w walce z Trzecią Rzeszą;
65. Rewolucja francuska;
66. Królowa Bona;
67. Artyści XX-lecia międzywojennego^[g];
68. Unie polsko-litewskie;
69. Major Henryk Dobrzański „Hubal”. Życie i działalność;
70. Historia polskiej Marynarki Wojennej w latach 1918–1945;
71. Historia Legionów Polskich;
72. Kazimierz Górski. Trener wszech czasów i jego „Orły”;
73. Generał Władysław Sikorski;
74. Stefan Batory i jego czasy;
75. Nie tylko Żwirko i Wigura. Osiągnięcia polskiego lotnictwa w dwudziestoleciu międzywojennym;
76. Romantyzm, romantycy i Wielka Emigracja – polityka, wojna, literatura;
77. Kleopatra VII. Życie i wizerunek w kulturze;
78. Historia polskiej telewizji;
79. Polska Sasów;
80. Rewolucja bolszewicka i narodziny komunizmu;
81. Ojcowie niepodległości – Roman Dmowski;
82. Jan Zamojski – kanclerz, hetman, mecenas;
83. Historia polskiej złotówki 1496–1996;
84. Kultura ludowa Słowian;
85. Józef Mackiewicz i jego Wilno;
86. Gabriel Narutowicz. Życie i działalność;
87. Kult maryjny i polscy święci;
88. Polska Big Bitowa^[g];
89. Zamek Królewski w Warszawie;
90. Kongres wiedeński;
91. Potop szwedzki;
92. Powstanie Stanów Zjednoczonych Ameryki;
93. Polscy medaliści olimpijscy;
94. Najsłynniejsze bitwy morskie XX wieku;
95. Polskie konstytucje;
96. Wojciech Korfanty – bohater Niepodległej;
97. Bitwa o Monte Cassino;
98. Historia polskiej motoryzacji;
99. Zimna wojna;
100. Kazimierz Wielki;
101. Kobiety w walce o niepodległość Polski;
102. Powstanie styczniowe;
103. Polskie formacje wojskowe podczas Wielkiej Wojny;
104. Mitologia grecka;
105. Kobiety polskiego sportu;
106. Lądowanie w Normandii i walki w Europie Zachodniej 1944–1945;
107. Państwo Franków;
108. Jan Matejko;
109. Zakony na ziemiach polskich w okresie średniowiecza;
110. Walka o granice II Rzeczypospolitej 1918–1923;
111. Żony królów Polski;
112. Rozbicie dzielnicowe w Polsce;
113. Wielkie odkrycia geograficzne w XV i XVI w.;
114. Polska kawaleria w XX wieku;
115. Pearl Harbor i II wojna światowa na Pacyfiku;
116. Historia polskich skoków narciarskich;
117. Młoda Polska;
118. Państwo rzymskie od Juliusza Cezara do Nerona;
119. Twierdze I Rzeczpospolitej;
120. Chrześcijaństwo od Jezusa Chrystusa do Konstantyna Wielkiego;
121. Błogosławiony ksiądz Jerzy Popiełuszko;
122. Historia polskiego żużla;
123. Prezydenci II RP: Gabriel Narutowicz, Stanisław Wojciechowski i Ignacy Mościcki;
124. I wojna światowa na froncie zachodnim;
125. Starożytny Egipt;
126. Szlak nadziei. Armia gen. Władysława Andersa;
127. Reprezentacja Polski na piłkarskich mundialach w latach 1938–2022;
128. Kazimierz IV Jagiellończyk;
129. Wikingowie;
130. Wojna w Wietnamie;
131. Powstanie warszawskie;
132. Wielka wojna z zakonem krzyżackim (1409–1411).

Latem 2021 roku ogłoszono, że format znalazł się w finale konkursu EBU Creative Forum organizowanego przez Europejską Unię Nadawców^[30][31]. Do konkursu kwalifikują się audycje uznane przez organizatorów za kreatywne i odnoszące się do spraw, których stacje komercyjne nie pokazują lub zajmują się nimi w niewielkim stopniu^[32].

W oparciu o formułę „Gigantów historii” w 2022 roku powstał siostrzany teleturniej o nazwie „Giganci nauki”. Jego zasady są podobne do pierwowzoru (choć nie identyczne), a tematyka odcinków skupia się głównie wokół takich zagadnień, jak biologia, chemia, fizyka, geografia czy astronomia. Teleturniej trafił na antenę nowo powstałego kanału TVP Nauka, a jego prowadzącym został Łukasz Nowicki^[33][34]. Jesienią 2022 roku wyemitowane zostały dwie serie liczące 6 i 7 odcinków, a wiosną 2023 roku dwie serie liczące po 8 odcinków.

• Odcinki teleturnieju w serwisie TVP VOD
• Profil teleturnieju na Facebooku