Stanisław Lorentz


Stanisław Lorentz podczas przedstawiania sprawozdania rocznego z działalności Towarzystwa Przyjaciół Warszawy, 24 lutego 1964
Stanisław Lorentz w Muzeum Narodowym w Warszawie, lata 60.
Stanisław Lorentz (pierwszy z lewej) podczas uroczystości zakończenia pierwszego etapu odbudowy Zamku Królewskiego, 19 lipca 1974
Grób Stanisława Lorentza na cmentarzu ewangelicko-augsburskim w Warszawie

Stanisław Lorentz, ps. Bukowski (ur. 28 kwietnia 1899 w Radomiu, zm. 15 marca 1991 w Warszawie) − polski historyk sztuki, muzeolog, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, w latach 1935–1982 dyrektor Muzeum Narodowego w Warszawie, kierownik działu kultury i sztuki Departamentu Oświaty i Kultury Biura Delegata Rządu na Kraj[1], poseł na Sejm PRL IV kadencji. Budowniczy Polski Ludowej.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Wywodził się z rodziny luterańskiej pochodzenia szwedzkiego, zajmującej się kapelusznictwem[2]. Był synem Karola Ludwika Lorentza (1869–1930) i jego żony Marii z Schoenów (1875–1969)[3]. Choć był niewierzący[4], zachował do końca życia związki z Kościołem Ewangelicko-Augsburskim (luterańskim) – był m.in. jednym z pomysłodawców Muzeum Reformacji Polskiej w Mikołajkach[5]. Miał troje rodzeństwa: Zygmunta, Zofię i Halinę[3]. Dzieciństwo i młodość spędził w Warszawie[6]. Egzamin maturalny zdał w Gimnazjum Wojciecha Górskiego w Warszawie, po czym rozpoczął studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Warszawskiego. Ukończył studia z zakresu historii sztuki[7]. W 1924 obronił doktorat[7] na temat twórczości Efraima Szregera.

Karierę zawodową rozpoczął w II RP. W latach 1926−1929 pracował w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego[6]. W latach 1929–1935 był konserwatorem zabytków województwa wileńskiego i nowogródzkiego. Po rezygnacji ze stanowiska był wykładowcą Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. W 1935 wrócił do stolicy, gdzie został powołany na stanowisko zastępcy dyrektora Muzeum Narodowego w Warszawie[8]. W latach 1936–1982 (z przerwą w czasie II wojny światowej) pełnił funkcję jego dyrektora. Mieszkał w służbowym mieszkaniu znajdującym się na parterze gmachu muzeum[9].

W czasie obrony Warszawy i podczas okupacji niemieckiej zasłużył się w akcji ratowania dóbr kultury polskiej i najcenniejszych zabytków znajdujących się w Warszawie[10]. Po kapitulacji Warszawy pełnił funkcję łącznika prezydenta Warszawy Stefana Starzyńskiego przy niemieckim Komendancie Miasta Warszawy, którym został gen. Friedrich von Cochenhausen[11]. Był zastępcą dyrektora Departamentu Oświaty i Kultury Delegatury Rządu na Kraj Czesława Wycecha oraz kierownikiem działu kultury w Kierownictwie Walki Cywilnej[12]. W 1942 dzięki jego staraniom niemieckie władze odstąpiły od planu zniszczenia pomnika Jana Kilińskiego, wyrażając zgodę na jego zdeponowanie w podziemiach Muzeum Narodowego[13]. W 1943 na podstawie monografii Natolina uzyskał na tajnym Uniwersytecie Warszawskim stopień doktora habilitowanego[12].

W 1945 rozpoczął współpracę z nowymi władzami i wrócił na stanowisko dyrektora Muzeum Narodowego[14]. W latach 1945–1951 stał na czele Dyrekcji Muzeów i Ochrony Zabytków, a w 1947 został profesorem Uniwersytetu Warszawskiego. Od roku 1949 był członkiem Polskiej Akademii Umiejętności, od 1952 członkiem korespondentem, od 1964 członkiem rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk[15]. W 1949 był delegatem Krajowej Rady Obrońców Pokoju na Kongres Obrońców Pokoju w Paryżu[16]. Był ekspertem UNESCO ds. ochrony zabytków. Był szczególnie zaangażowany w sprawę odbudowy Zamku Królewskiego w Warszawie[17]. Był pomysłodawcą, założycielem i pierwszym prezesem utworzonego w 1963 Towarzystwa Przyjaciół Warszawy[18].

Od 1937 związany z Klubem Demokratycznym w Wilnie, następnie z powołanym w 1939 Stronnictwem Demokratycznym. Był członkiem Rady Naczelnej partii w latach 1961–1965, a w latach 1965–1969 z jej ramienia sprawował mandat posła na Sejm PRL[18]. Od 1971 był wiceprzewodniczącym Obywatelskiego Komitetu Odbudowy Zamku Królewskiego w Warszawie[19].

Został pochowany obok żony na cmentarzu ewangelicko-augsburskim (aleja 4, miejsce 25)[20][21].

Życie prywatne

[edytuj | edytuj kod]

Jego żoną była Irena z Nasfeterów (1903−1983)[18], ich córkami były historyk literatury Alina Kowalczykowa i socjolog Irena Nowak.

Publikacje

[edytuj | edytuj kod]
  • Natolin (1948, 1970)
  • B. Bellotto a Varsovie (1955)
  • Dzieje Muzeum Narodowego w Warszawie (1962)
  • Pałac Prymasowski (1982)
  • Walka o Zamek 1939−1980 (1986)[10]

Ordery i odznaczenia

[edytuj | edytuj kod]

Nagrody i wyróżnienia

[edytuj | edytuj kod]
  • Nagroda Państwowa II stopnia (zespołowa) za koncepcję, opracowanie naukowe i realizację wystawy „Wiek Oświecenia w Polsce” (1952)[31]
  • Nagroda Państwowa II stopnia (zespołowa) za zasługi naukowe w dziedzinie muzealnictwa w minionym dziesięcioleciu (1955)[32]
  • Dyplom Ministra Spraw Zagranicznych Stefana Olszowskiego (1976)[33]

Upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]
  • Tablica w Bramie Zygmuntowskiej Zamku Królewskiego w Warszawie.
  • Jego imię nosi dziedziniec (skwer) w Muzeum Narodowym oraz aleja biegnąca na tyłach muzeum[34].
  • Tablica pamiątkowa przy wejściu głównym do Muzeum Narodowego w Warszawie.
  • Tablica pamiątkowa w Hawanie na Kubie.

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Waldemar Grabowski, Polska Tajna Administracja Cywilna 1940–1945, Warszawa 2003, s. 238.
  2. Elżbieta Ciborska. Lorentz Wielki. „Stolica”, s. 83–84, marzec−kwiecień 2024. 
  3. a b Ludwik (Karol Ludwik) Lorentz, [w:] Internetowy Polski Słownik Biograficzny [online], Filmoteka Narodowa – Instytut Audiowizualny [dostęp 2022-09-02] . Wersja drukowana: Polski Słownik Biograficzny, t. XVII, Instytut Historii PAN, 1972 .
  4. Anna MałgorzataA.M. Pycka Anna MałgorzataA.M., Powróćmy do rozmowy... 12 spotkań z Warszawą w tle, Łomianki: Wydawnictwo LTW, 2015, s. 37, ISBN 978-83-7565-422-6 .
  5. Jubileusz 40-lecia Muzeum Reformacji Polskiej [online], luteranie.pl [dostęp 2022-09-01] .
  6. a b Elżbieta Ciborska. Lorentz Wielki. „Stolica”, s. 86, marzec−kwiecień 2024. 
  7. a b AndrzejA. Cereniewicz AndrzejA., Cmentarze ewangelickie w Warszawie: przewodnik praktyczny, Warszawa 2011, s. 45, ISBN 978-83-931773-3-2, OCLC 820482758 [dostęp 2023-04-25] .
  8. Elżbieta Ciborska. Lorentz Wielki. „Stolica”, s. 85, marzec−kwiecień 2024. 
  9. Elżbieta Ciborska. Lorentz Wielki. „Stolica”, s. 83, marzec−kwiecień 2024. 
  10. a b Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 438. ISBN 83-01-08836-2.
  11. Łącznicy polscy przy wojskach niemieckich. „Warszawski Dziennik Narodowy”. 262, s. 1, 2 października 1939. 
  12. a b Elżbieta Ciborska. Lorentz Wielki. „Stolica”, s. 86, marzec−kwiecień 2024. 
  13. Henryk Pawłowicz: Okupacyjne dzieje samorządu Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1974, s. 121–122.
  14. Grzegorz Piątek: Najlepsze miasto świata. Warszawa w odbudowie 1944−1949. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B, 2020, s. 211. ISBN 978-83-280-3725-0.
  15. Członkowie PAN: Skorowidz
  16. „Trybuna Robotnicza”, nr 92 (1481), 9 kwietnia 1949, s. 1.
  17. Jerzy S. Majewski. Batalia o odbudowę. „Stolica”, s. 12, marzec–kwiecień 2021. 
  18. a b c Elżbieta Ciborska. Lorentz Wielki. „Stolica”, s. 88, marzec−kwiecień 2024. 
  19. „Biuletyn Zamek”, nr 17a, 19 czerwca 1971, s. 4.
  20. Cmentarz Ewangelicko-Augsburski: WŁADYSŁAW LORENTZ, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2020-05-26] .
  21. Andrzej Cereniewicz: Cmentarze ewangelickie w Warszawie. Przewodnik praktyczny. Warszawa: Wydawnictwo FotoArtPrint, 2011, s. 45. ISBN 978-83-931773-3-2.
  22. Z okazji srebrnego jubileuszu Polski Ludowej. Dekoracja zasłużonych działaczy najwyższymi odznaczeniami. „Dziennik Polski”. Rok XXV, Nr 170 (7906), s. 1, 4, 19 lipca 1969 r. Kraków. [dostęp 2023-05-02]. 
  23. PRL. Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski (1944) Polonia Restituta I klasy i nadania − prof. S. Lorentz [online], Archiwum Numizmatyczne, ceny monet, medali, banknotów i odznaczeń. Antykwariatu Numizmatycznego. Najdroższe monety (niemczyk.pl) [dostęp 2023-12-11] .
  24. M.P. z 1955 r. nr 91, poz. 1144 („w 10 rocznicę Polski Ludowej za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”).
  25. M.P. z 1947 r. nr 149, poz. 894 („za zasługi położone w zabezpieczeniu arcydzieł kultury polskiej”).
  26. Olgierd Budrewicz: My, z Warszawy. Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”, 1976, s. 124.
  27. M.P. z 1935 r. nr 257, poz. 306 („za szerzenie zamiłowania do literatury polskiej”).
  28. M.P. z 1955 r. nr 112, poz. 1450 – Uchwała Rady Państwa z dnia 14 stycznia 1955 r. nr 0/126 – na wniosek Prezesa Polskiej Akademii Nauk.
  29. Nadzwyczajna sesja Sejmu, „Trybuna Robotnicza”, nr 172, 22 lipca 1966, s. 1.
  30. Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy, nr 2, 20 lutego 1960, s. 2.
  31. Nagrody Państwowe za osiągnięcia w dziedzinie nauki, techniki i kultury. „Dziennik Polski”. Rok VIII, Nr 174 (2637), s. 6, 22 lipca 1952. Kraków: „Czytelnik”. [dostęp 2024-07-22]. 
  32. Nagrody Państwowe za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego, literatury i sztuki. „Życie Warszawy”. Rok XII, Nr 173 (3656), s. 5, 22 lipca 1955. Warszawa: Instytut Prasy „Czytelnik”. [dostęp 2024-06-12]. 
  33. „Dziennik Polski”, r. XXXII, nr 165 (10037), s. 2.
  34. Uchwała nr LIX/1933/2022 Rady Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 20 stycznia 2022 r. w sprawie zniesienia nazwy obiektu miejskiego w Dzielnicy Śródmieście m.st. Warszawy. [w:] Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego nr 1307 [on-line]. 3 lutego 2022. [dostęp 2024-05-16].

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Na podstawie artykułu: "Stanisław_Lorentz" pochodzącego z Wikipedii
Oryginał | Edytuj | Historia i autorzy | GNU FDL