wykrywanie nowotworów

Od 17 września będzie można się rejestrować telefonicznie na wizytę w ramach kolejnej Białej Niedzieli, która odbędzie się 23 września. Akcję poświęconą problemowi nowotworów skóry po raz dwunasty organizuje Interdyscyplinarny Zespół Optycznych Metod Wczesnego Wykrywania Nowotworów na UMK, kierowany przez prof. Barbarę Chwirot.

Podczas akcji przeprowadzone zostaną masowe bezpłatne badania skóry pod kątem
onkologicznie niepokojących zmian skórnych, towarzyszyć im będzie akcja
informacyjna na temat zagrożenia czerniakiem i potrzeb systematycznego
kontrolowania skóry. Pacjenci z podejrzanymi zmianami skórnymi wykrytymi przez
lekarzy podczas wstępnego badania, będą mieli możliwość przebadania tych zmian
unikalną metodą fluorescencyjną opracowaną w Zespole – bezpieczną, nieinwazyjną
i sprawdzoną podczas wieloletnich testów.

„Biała niedziela” odbędzie się w godz. 9.00 – 15. 00 w pomieszczeniach
Akademickiej Przychodni Lekarskiej UMK ( ul. Gagarina 39). Pacjentów przyjmować
będzie zespół lekarzy (dr Ewa Malicka – dermatolog, dr n. med. Zbigniew
Michniewicz, chirurg – onkolog ze Szpitala Miejskiego w Toruniu, dr Edward
Krajewski – chirurg onkolog z Regionalnego Centrum Onkologii w Bydgoszczy i dr
Jarosław Redziński – chirurg onkolog z Wojewódzkiej Poradni Onkologicznej w
Toruniu), którzy dokonają wstępnej oceny i w razie potrzeby skierują na badania
fluorescencyjne w pracowni Zespołu UMK. Każdy pacjent zostanie przyjęty
nieodpłatnie w określonym terminie (dzień i godzina podane zostaną podczas
wizyty w APL w dniu akcji). Przewidziano przebadanie ok. 700 osób –
pierwszeństwo będą miały osoby zarejestrowane telefonicznie. Rejestrować się
będzie można od 17 września, w godz. 8.00-16.00.

Niewidzialne ultrafioletowe promieniowanie Słońca jest
najważniejszym, naturalnie występującym, środowiskowym czynnikiem mogącym
pwodować powstanie nowotworów skóry. Towarzyszy nam ono zawsze, ale szczególnie
silne jest latem. Dane epidemiologiczne wskazują, że okresowe krótkie intensywne
opalanie, szczególnie jeśli związane jest z oparzeniami słonecznymi, jest
bardziej szkodliwe niż ciągła ekspozycja na działanie Słońca. Niestety, właśnie
latem lubimy szczególnie wystawiać skórę na działanie Słońca. Ponadto, lawinowo
rośnie liczba osób wyjeżdżających na wakacje do krajów południowych, w których
poziom słonecznego promieniowania ultrafioletowego jest znacznie wyższy niż w
Polsce.

We wielu krajach podejmowane są Inicjatywy na rzecz
zwiększenia społecznej świadomości o zagrożeniach jakie niesie ekspozycja na
światło słoneczne oraz o wczesnych oznakach raka skóry. Światowa Organizacja
Zdrowia w ramach programu INTERSUN od wielu lat prowadzi specjalne badania na
ten temat oraz publikuje wytyczne dotyczące działań profilaktycznych. W Europie
programy takie prowadzone są praktycznie we wszystkich krajach przez liczne
organizacje rządowe i pozarządowe. Siedem lat temu powstało Europejskie
Stowarzyszenie na Rzecz Zapobiegania Rakom Skóry EUROSKIN, utworzone właśnie z
powodu rosnącego zagrożenia rakiem skóry i potrzeby ograniczenia szkodliwych
efektów promieniowania ultrafioletowego.

Raki skóry to poważny problem zdrowotny!

·
Raki skóry inne niż czerniak stanowią grupę najczęściej
występujących na świecie nowotworów człowieka.

·
Dane Światowej Organizacji Zdrowia mówią, że każdego roku na
świecie od 2 do 3 milionów osób zapada na raki skóry inne niż czerniak, a u
ponad 130 000 osób diagnozowany jest czerniak.

·
Skalę problemu obrazuje to, że liczba zgonów powodowanych rakami
skóry jest podobna do tej, jaką powoduje rak szyjki macicy. Przesiewowe badania
mające na celu wykrywanie raka szyjki macicy w większości krajów rozwiniętych są
powszechnie przyjęte, jako najskuteczniejsza metoda wczesnego wykrywania i tym
samym skutecznego leczenia.

·
Raki skóry inne niż czerniak rzadko są przyczyną zgonów. Jednak, z
punktu widzenia osoby chorej, zachorowanie na nowotwór zawsze stanowi duze
obciążenie psychiczne, a operacyjne usunięcie raka może wiązać się oszpeceniem –
raki te najczęściej występują w miejscach wystawianych na słońce takich jak
twarz, uszy, szyja i przedramiona. Ponadto, z powodu skali występowania stanowią
poważne ekonomiczne obciążenie systemów opieki zdrowotnej.

·
Od wielu lat obserwuje się na całym świecie dramatyczny wręcz
przyrost zachorowań na czerniaka, groźny i bardzo złośliwy nowotwór, nadzwyczaj
szybko tworzący przerzuty i w tym stadium praktycznie nieuleczalny.

• Czerniak jest przyczyną ponad 80% zgonów powodowanych rakami skóry.
• Liczba nowo diagnozowanych przypadków
  czerniaka podwaja się co dziesięć lat i już obecnie zajmuje
  on dwunaste miejsce na liście najbardziej powszechnych nowotworów człowieka.
• Niepokojące jest i to, że coraz częściej występuje on u ludzi młodych,podczas gdy w przeszłości z
  reguły wykrywany był u ludzi po sześćdziesiątce.
  

·
Współcześnie ok. 50% przypadków czerniaka odnotowuje się w
populacji tzw. „młodych dorosłych” tzn. grupie pięćdziesięciolatków.

·
W wielu krajach obserwuje się przewagę zachorowań u kobiet w
stosunku do mężczyzn, ale w krajach o największej zachorowalności (Australia,
USA) rozkład nowych zachorowań jest zbliżony dla obu płci.

·
U kobiet czerniak najczęściej umiejscowiony jest na podudziu
(między kolanem a kostką).

·
U mężczyzn najczęstszym umiejscowieniem czerniaka jest tułów,
przede wszystkim skóra pleców.

·
W grupie chorych w wieku powyżej 65 lat czerniak najczęściej
pojawia się u obu płci na twarzy.

Etiopatologia czerniaka jest wciąż mało poznana i nie
potrafimy obecnie określić przyczyn obserwowanego szybkiego wzrostu zachorowań
na tę chorobę.

Wiemy jednak, że:

·
najczęściej (może nawet zawsze) rozwija się on na podłożu
istniejących lub pojawiających się jako nowe, pigmentowych zmian skórnych,

·
prawdopodobieństwo zachorowania jest też w pewnym stopniu
proporcjonalne do liczby znamion i piegów, jakie mamy na ciele, a szczególnie
ostrożne powinny być osoby o jasnej karnacji skóry i/lub jasnych włosach oraz
te, u których przypadki czerniaka wystąpiły w bliższej lub dalszej rodzinie,

·
prawdopodobieństwo jego wystąpienia rośnie u osób, które doznały
oparzeń słonecznych (szczególnie w dzieciństwie, w okresie przed dojrzewaniem),
a także u tych, którzy z przyczyn zawodowych lub dla rekreacji spędzają dużo
czasu na wolnym powietrzu.

Czerniak, podobnie jak inne nowotwory,
jest uleczalny praktycznie prawie zawsze kiedy wykryty zostanie we wczesnym
stadium. Jeśli istotnie jest to wczesne stadium, to cała kuracja sprowadza się
do niewielkiego zabiegu wycięcia zmiany nowotworowej.

Warto wiedzieć, że:

·
Sposoby leczenia czerniaka nie zmieniły się od ponad dwudziestu
lat, a postęp w leczeniu jest związany głównie ze zwiększeniem odsetka
czerniaków usuwanych we wczesnych stadiach zaawansowania.

·
Chorzy, u których wycięty czerniak był we wczesnym stadium, czyli
miał grubość poniżej 1mm mają 90% szans na przeżycie bez wznowy choroby w
okresie 5 lat.

·
Chorzy, u których grubość czerniaka przekroczyła 3,5 mm mają
zaledwie 50% szans na przeżycie bez wznowy choroby w okresie 5 lat, nawet jeśli
nie mają objawów rozsiewu ogólnoustrojowego.

·
Wzrost odsetka czerniaków usuwanych wcześnie, czyli gdy ich
grubość nie przekracza 1 mm, jest notowany przede wszystkim w tych krajach, w
których prowadzona jest intensywna edukacja społeczeństwa i personelu
medycznego.

Powyższe dane dobitnie ilustrują, jak niezmiernie ważne
jest wczesne rozpoznanie czerniaka, jednak na tym etapie choroba jest trudna do
uchwycenia i wykrycia. Właśnie dlatego Światowa Organizacja Zdrowia zaleca, aby
każdy co najmniej raz w roku odwiedził lekarza i poprosił o zbadanie skóry na
całym ciele. Ze względu na koszty takich badań, nie ma na całym świecie państwa,
w którym zalecenie to zostało wprowadzone w życie. Ponadto, jak wskazują dane
literaturowe, np. w USA około 50% wczesnych czerniaków nie zostaje wykrytych
przez lekarzy pierwszego kontaktu. Danych polskich nie znamy, ale Niemcy
oceniają, że w ich kraju tylko 75% diagnoz stawianych w odniesieniu do czerniaka
przez doświadczonych klinicystów jest trafnych. Dzieje się tak dlatego, że brak
jest w skali światowej obiektywnej klinicznej metody wykrywania czerniaka.
Diagnoza kliniczna stawiana jest „na oko” tzn. polega na wzrokowej, subiektywnej
ocenie przez lekarza podejrzanej zmiany skórnej. Stosowane kryteria oceny
dotyczą wielkości, kształtu, przebarwień, występowania guzków, stanów zapalnych
itp. Pewną diagnozę można uzyskać praktycznie tylko po histopatologicznym
badaniu wyciętych tkanek i to przez doświadczonego histopatologa, ponieważ i na
poziomie badań mikroskopowych czerniak jest często trudny do zdiagnozowania.

Ocenia się, że 23% wszystkich czerniaków pierwotnie
zauważonych zostało przez członków rodziny. Oglądajmy się więc i jeśli
zauważymy, że pojawiło nam się nowe znamię lub jakieś dobrze nam znane i
zasiedziałe na naszej skórze przejawia „chęć do życia”, powiększa się, zmienia
barwę lub zaczyna mieć nowych znajomych to nie lekceważmy tego i dajmy je
obejrzeć lekarzowi, najlepiej dermatologowi lub onkologowi. Najczęściej okaże
się, że to nic groźnego ale naprawdę lepiej jest „dmuchać na zimne niż się
poważnie sparzyć”!

W Interdyscyplinarnym Zespole Optycznych Metod Wczesnego
Wykrywania Nowotworów UMK opracowaliśmy w 1993 r. obiektywną metodą wykrywania
czerniaka. Przeprowadzono badania ok. 23 000 zmian u ponad 11 000 pacjentów.
Na podstawie zebranych wyników oceniamy czułość metody na ok. 82%. Metoda była
testowana klinicznie również w Centrum Onkologii w Warszawie i w Akademii
Medycznej w Szczecinie. Jest całkowicie bezpieczna. Samo badanie zajmuje nie
więcej niż 15 minut, nie wymaga pobierania żadnych próbek i przypomina wizytę u
fotografa. Do korzystania z tej możliwości zbadania zachęcam gorąco wszystkich.

Właśnie przy okazji tych badań zdaliśmy sobie w Zespole
sprawę, z powagi problemu jakim jest brak społecznej świadomości o zagrożeniu
czerniakiem. W ciągu jedenastu lat trafiło do nas w sumie ponad 200 osób
z czerniakiem (potwierdzonym badaniem histopatologicznym). Niestety w znacznej
liczbie przypadków choroba była już zaawansowana, co znacznie zmniejszało szanse
na wyleczenie. Wszyscy ci ludzie mogli zostać skutecznie wyleczeni, gdyby
tylko zgłosili się odpowiednio wcześnie do lekarza specjalisty.

Z roku na rok rośnie liczba pacjentów, u których choroba
jest wykrywana we wczesnym, dobrze rokującym na wyleczenia stadium. Po jedenastu
latach naszych akcji osiągnęliśmy w Toruniu wykrywalność ok. 50% wczesnych
czerniaków (w pierwszych latach ok. 10%, pięć lat temu 20%) i mamy nadzieję, że
w tym roku będzie jeszcze lepiej. Średnia krajowa wynosi kilka procent więc
niewątpliwie wszyscy, którzy przyczynili się do przeprowadzenia tych badań mają
prawo do satysfakcji.

W Australii ok. 90% czerniaków wykrywa się we wczesnych
stadiach i mamy nadzieję, że z każdym kolejnym rokiem będziemy zbliżać się
przynajmniej w Toruniu do tego poziomu.

Dodatkowo, ważnym problemem jest ochrona dzieci przed
nadmiernym działaniem słońca. Jest to problem wciąż w naszym kraju niedoceniany.
Dane epidemiologiczne i doświadczenia innych krajów, szczególnie Australii i
USA, jednoznacznie wskazują, że programy społeczne ukierunkowane na zacienianie
miejsc do zabawy i rekreacji oraz propagowanie, zwłaszcza wśród rodziców,
potrzeby właściwego ubierania dzieci w dni słoneczne (odpowiednie czapki i
odzież uszyta z właściwych materiałów) powodują spadek zachorowań na raki skóry
w wieku dojrzałym. Ocenia się, że w okresie dzieciństwa i wieku dojrzewania
skóra człowieka otrzymuje połowę całożyciowej dawki promieniowania
ultrafioletowego.

W Toruniu, podobnie jak w całej Polsce, nie docenia się
tego problemu – wystarczy „rzucić okiem” na place zabaw, boiska, baseny i tereny
rekreacyjne. Być może, dzięki działaniom mediów, uda się w końcu pobudzić
społeczną działalność w tym względzie i stopniowo doprowadzić do opracowania i
wdrożenia w Toruniu odpowiednich długofalowych działań w tym względzie.

Gdybyście Państwo byli zainteresowani podjęciem tego
tematu, służymy pomocą w postaci materiałów i zaleceń Światopwej Organizacji
Zdrowia oraz materiałami obrazującymi takie programy realizowane w innych
krajach.