Rada Ministrów przyjęła pakiet ustaw reformujących naukę: artykuł nr 6007
2008-12-02 13:04:34 Ciekawostki
Na dzisiejszym posiedzeniu rządu ministrowie przyjęli przygotowany przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego pakiet ustaw reformujących system badań naukowych. Reforma to priorytet rządu, czego dowodem jest zdecydowany wzrost nakładów na naukę w projekcie przyszłorocznego budżetu - o prawie 1,4 mld zł, czyli o 29% (zaplanowana kwota w projekcie - 5 mld 600 mln zł). Rząd stawia na badania i rozwój, tak aby polska gospodarka mogła konkurować z najbardziej rozwiniętymi rynkami na świecie.
Pakiet 5 ustaw - "Budujemy na wiedzy - reforma nauki dla rozwoju
Polski" - obejmuje ustawy o zasadach finansowania nauki, Polskiej
Akademii Nauk, Instytutach Badawczych, Narodowym Centrum Badań i
Rozwoju oraz Narodowym Centrum Nauki.
Sprawiedliwe i efektywne
finansowanie
Projekt ustawy o zasadach finansowania nauki wprowadza model, w którym
pieniądze przeznaczane na badania będą sukcesywnie wzrastać, a sposób
ich wydawania będzie uzależniony od osiągnięć badawczych.
Nowy sposób finansowania odpowiada standardom światowym, w których
badania opłacane są z kilku źródeł, w tym z Narodowego Centrum Nauki,
będącego instytucją niezależną merytorycznie od decyzji politycznych,
czy Narodowego Centrum Badań i Rozwoju, prowadzącego konkursy dla nauk
aplikacyjnych. Proponowane regulacje gwarantującą przekazywanie do tych
instytucji corocznie większej części pieniędzy, tak aby do 2015 r.
osiągnąć poziom 50 proc. nakładów z budżetu nauki, przeznaczanych na
konkretne projekty realizowane w drodze konkursów.
Projekt zakłada także powołanie nowego ciała opiniodawczego przy
ministrze nauki - Komitetu Ewaluacji Jednostek Naukowych. Komitet
będzie oceniać jednostki naukowe według standardów i zasad oceny
uznanych na świecie. Pozwoli to na rzeczywiste powiązanie wysokości
finansowania z jakością prowadzonych prac badawczych. W wyniku oceny,
jednostki naukowe będą klasyfikowane do jednej z trzech kategorii: A -
poziom wiodący w skali kraju, B - poziom akceptowalny z rekomendacją
wzmocnienia działalności naukowej oraz C - poziom niezadowalający.
Dotychczasowa dotacja statutowa dla jednostek naukowych zostanie
zastąpiona dotacją bazową na utrzymanie potencjału badawczego, a
najsłabsze ośrodki (otrzymujące ocenę C), nie otrzymają środków z
dotacji. Tylko takie radykalne kroki pozwolą na osiągnięcie wysokiej
jakości badań.
Badania na potrzeby
gospodarki
Projekt ustawy o instytucjach badawczych zakłada, że dotychczasowe
jednostki badawczo-rozwojowe zostaną przekształcone w instytuty
badawcze, podlegające ścisłym zasadom kontroli oraz systematycznemu
audytowi. Podstawowym zadaniem instytutów będzie realizowanie badań i
prac rozwojowych na potrzeby gospodarki. Do ich zadań należeć będzie
także transfer technologii i przystosowywanie wyników do
oczekiwań przemysłu.
W pierwszej kolejności przekształcone zostaną tylko najlepiej
działające instytuty. Pozostałe będą podlegały ocenie. Jednostki
osiągające najsłabsze wyniki będą zamykane lub reorganizowane.
Zaproponowane przepisy przewidują jasne powiązanie wysokości
finansowania z osiągnięciem celów statutowych (badań).
Kolejna propozycja to ustawa o Narodowym Centrum Badań i Rozwoju, która
wprowadza zmiany w przepisach o NCBiR. Centrum zostało powołane do
realizacji polityki państwa w zakresie finansowania badań stosowanych,
mających strategiczne znaczenie dla rozwoju Polski i jej
bezpieczeństwa. Ustawa wyposaża Centrum w skuteczne narzędzia
realizacji tych zadań.
Zasadą działania Centrum ma być pełna transparentność podejmowanych na
zasadach konkursowych decyzji finansowych. Centrum będzie służyło jako
katalizator zmian w obszarze współpracy nauki i przemysłu. Chodzi o
udział przedsiębiorców, zarówno w ogłaszanych konkursach, jak i w
finansowaniu niektórych zadań Centrum, który obecnie jest zdecydowanie
za niski w porównaniu z krajami najwyżej rozwiniętymi.
Wsparcie dla początkujących i uzdolnionych naukowców
Czwarta ustawa - o Narodowym Centrum Nauki, odpowiada na wieloletnie
zapotrzebowanie polskiego środowiska naukowego na stworzenie
niezależnej od polityków instytucji zarządzanej przez naukowców, a
finansowanej ze środków publicznych i przyznającej granty badawcze we
wszystkich obszarach nauki z zachowaniem zasad konkursowych.
Rozwiązanie takie stosowane jest na całym świecie i zapewnia
podwyższenie jakości prac naukowych oraz sprzyja przejrzystości
przyznawania środków finansowych.
Narodowe Centrum Nauki, w odróżnieniu od Narodowego Centrum Badań i
Rozwoju, będzie udzielać finansowania na badania podstawowe. Ważnym
elementem działania NCN będzie zagwarantowanie przejrzystych zasad
przyznawania pieniędzy w drodze konkursów oraz zwrócenie uwagi na
młodych naukowców, mających trudności z uzyskaniem samodzielności
badawczej, ze względu na brak dostępu do środków finansowych. NCN
będzie zobowiązane do przeznaczania min. 15 proc. wszystkich grantów na
badania prowadzone przez początkujących naukowców.
Zmiany w Polskiej
Akademii Nauk
Ostatnia ustawa dotyczy funkcjonowania PAN. W wyniku wprowadzanych
zmian PAN, stanie się prekursorem zmian jakościowych w polskiej nauce.
Będąc korporacją prowadzącą wiele instytutów naukowych, jako pierwsza
będzie realizowała zasady rzetelności i najwyższej jakości prowadzonych
badań.
Zaproponowane zmiany, w tym audyt i ewaluacja jednostek badawczych,
powinny doprowadzić do szybkiej poprawy zasad działania i finansowania
instytutów. Nowe rozwiązania pomogą także wpłynąć na odmłodzenie
korporacji oraz zagwarantowanie w badaniach udziału osób o największych
osiągnięciach i najwyższym międzynarodowym prestiżu. Projekt ustawy
wprowadza ponadto uproszczenie struktury korporacyjnej PAN. Proponuje
także ramy prawne do konsolidacji i integracji jednostek naukowych
Akademii z innymi instytucjami systemu nauki w Polsce.
Wszystkie projekty poddane były szerokim konsultacjom społecznym i
środowiskowym.